"Ματωμένα χώματα" 

                                                                         Διδώ Σωτηρίου                                                                                      Οκτώβριος 2022

Είναι ένα μνημειώδες έργο της σύγχρονης ελληνικής πεζογραφίας που χαρακτηρίστηκε «Βίβλος της σύγχρονης εξόδου του Μικρασιατικού Ελληνισμού».

Aπό το 1962 που πρωτοεκδόθηκαν μέχρι σήμερα τα Ματωμένα Χώματα έχουν ξεπεράσει σε πωλήσεις τα 400.000 αντίτυπα. Το βιβλίο έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Στην Τουρκία το βιβλίο είχε συγκλονιστική απήχηση.

Στον πρόλογο της πρώτης έκδοσης του 1962 η ίδια η Διδώ Σωτηρίου έγραφε: «Σαράντα χρόνια συμπληρώθηκαν από τότε που ο μικρασιατικός ελληνισμός ξεριζώθηκε από τις προγονικές εστίες του. Και είναι τούτος ο ξεριζωμός ένα από τα πιο συγκλονιστικά κεφάλαια της νεότερης ιστορίας μας.

Κείνοι που έζησαν μέσα στη θύελλα φεύγουν ένας ένας κι η ζωντανή μαρτυρία τους χάνεται. Χάνονται οι λαϊκοί θησαυροί ή μπαλσαμώνονται στα ιστορικά αρχεία.» Απ’ του πεθαμένου το μάτι μην περιμένεις δάκρυ, λέει μια μικρασιατική παροιμία.

Στις μνήμες των ζωντανών έσκυψα. Ακούμπησα μ’ αγάπη και πόνο τ’ αυτί στις καρδιές τους, εκεί που κρατούν τις θύμισες, όπως στο κονοστάσι τα βάγια και τα στέφανα.

Ανάμεσα στους πολλούς αναγνώστες του βιβλίου

«Οι νεκροί περιμένουν» ήταν κι ένας πρόσφυγας εγκατεστημένος στην Κοκκινιά, ο Μανώλης Αξιώτης,  ένας Μικρασιάτης αγρότης που επιστρατεύτηκε στα Τάγματα Εργασίας της Τουρκίας κράτους μεταξύ 1914 και 1918,στη συνέχεια φόρεσε τη στολή του Έλληνα φαντάρου, βίωσε στο πετσί του την καταστροφή του ΄22 και την αιχμαλωσία  και έφαγε επί δεκαετίες «πικρό ψωμί» ως λιμενεργάτης, συνδικαλιστής και μαχητής της εθνικής αντίστασης.

Κατασυγκινημένος απ’ όσα του θύμισε με το βιβλίο της η Σωτηρίου, την αναζήτησε και της παρέδωσε ένα «τεφτέρι» με τις αναμνήσεις του, όπου συνταξιούχος πια, με τα λίγα γράμματα που ήξερε, είχε καταγράψει όσα είχαν δει τα μάτια του επί εξήντα χρόνια.

Αυτό το τεφτέρι στάθηκε βάση για τα «Ματωμένα χώματα» κι αυτή ήταν η πρόκληση για τη Σωτηρίου: να διασώσει την μαρτυρία του Αξιώτη μετουσιώνοντάς τη σε έργο τέχνης.

Οι πωλήσεις του από το 1962 μέχρι σήμερα έχουν φτάσει τα 423.000 αντίτυπα και στις 107 επανεκδόσεις του θα προστεθεί φέτος ακόμα μία με σκληρό εξώφυλλο, συλλεκτική. Απ’ όλες δε τις χώρες στις οποίες εκδόθηκε, τη μεγαλύτερη επιτυχία εξακολουθεί να σημειώνει στην Τουρκία, όπου πρωτοκυκλοφόρησε εν αγνοία της συγγραφέως στις αρχές του ΄70, χάρη στην πρωτοβουλία δημοκρατικών διανοουμένων οι οποίοι αντιμάχονταν τον εθνικισμό που καλλιεργούσε το στρατιωτικό καθεστώς. Η Διδώ Σωτηρίου το πληροφορήθηκε με καθυστέρηση μηνών, μέσω μιας επιστολής:

«Το βιβλίο σας το διάβασα μέσα σε δυο νύχτες, με χίλιες αναμνήσεις, χύνοντας δάκρυα και για τις δυο πλευρές. Σας συγχαίρω. Θα 'ρθω να σας βρω θέλοντας να σας αποδείξω πώς ζούνε ακόμα οι παλιοί Τούρκοι με τη γενναιοδωρία τους, τον αλτρουισμό και τη λεβεντιά τους» της έγραφε ο Τούρκος πρόεδρος του Βιομηχανικού Επιμελητηρίου της Πόλης.

Όπως αναφέρεται στη βιογραφία της, η Διδώ Σωτηρίου δούλεψε σκληρά και μεθοδικά. Μελέτησε αρχεία, διασταύρωσε στοιχεία, συμβουλεύτηκε στρατιωτικούς ώστε να μην περιέχει το γραπτό της ανακρίβειες κι έστησε σιγά-σιγά ένα μεγάλο επικό μυθιστόρημα, αρθρωμένο σε τέσσερα μέρη.

«ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΩ ΣΩΤΗΡΙΟΥ  ΔΕΝ υπάρχουν Έλληνες και Τούρκοι.

Υπάρχουν άνθρωποι που υποφέρουν το ίδιο, που αντιδρούν στα γεγονότα κατά τον ίδιο, πανομοιότυπο σχεδόν τρόπο, γίνονται θύματα των ίδιων ψυχώσεων και ζούνε με το ιδανικό της απλής, ήρεμης και ειρηνικής ζωής. Και όμως, οι άνθρωποι αυτοί, κάτω από συνθήκες που δημιουργεί ο πόλεμος, χάνουν τον ανθρωπισμό τους, μεταβάλλονται, χωρίς να το αντιληφθούν, σε πραγματικά κτήνη. Ο μεγάλος υπεύθυνος για την τραγωδία του μικρασιατικού λαού, για τη συγγραφέα, είναι ο πόλεμος και τα συμφέροντα που τον υποκινούν. Και εναντίον του στρέφεται.

Αποσπάσματα από τα «Ματωμένα χώματα» συμπεριλήφθησαν στα ανθολόγια του Δημοτικού και του Γυμνασίου αμέσως μετά την μεταπολίτευση. Ωστόσο, όταν το 2009 διατέθηκαν δωρεάν αντίτυπα του βιβλίου στα σχολεία, η κίνηση δεν έγινε δεκτή απ’ όλους μ’ ενθουσιασμό.

Άλλοι μίλησαν για «πυροτέχνημα»,  κι άλλοι ισχυρίστηκαν πως το συγκεκριμένο έργο δεν είναι κατάλληλο για παιδιά έντεκα χρονών. Παραμένει, όμως, η «Βίβλος της σύγχρονης εξόδου του Μικρασιατικού Ελληνισμού».